روزنامه السفیر، 1391/10/24

جمعه، 21 دسامبر 2012
علی دریج
ترجمه: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر

قضیه امام موسی صدر به معمایی پیچیده تبدیل شده است که گذشت روزها و سالها نتوانسته است آن را حل کند. خانواده امام همچنان امیدوارند و کشف حقیقت سرنوشت او آرزوی تمامی دوستداران امام موسی صدر است؛ به خصوص بعد از سرنگون شدن نظام قذافی که امید تازه ای را برانگیخت.

شایعات و اخبار و روایاتی که درباره امام موسی صدر و دو همراهش شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین شکل گرفته، فراوان است و آنها را رسانه های محلی و جهانی منتشر میکنند. آخرین آنها کشف جسدی در یکی از سردخانه های لیبی است که گفته شده متعلق به امام موسی صدر است.

این خبر در لبنان باعث واکنش افکار عمومی شد و کمیته رسمی پیگیری قضیه امام موسی صدر با ریاست عدنان منصور، وزیر امور خارجه لبنان را بر آن داشت که به لیبی سفر کند تا این مسئله را بررسی کند و برای روشن شدن موضوع درباره آن تحقیق کند تا به تحلیل ها و گمانه زنی ها خاتمه دهد.

این تحقیقات چنانکه منبعی آگاه به «السفیر» گفته است، باعث تلاشهای گوناگونی شد که از لبنان تا لیبی و از آنجا تا بوسنی و هرزگوین ادامه داشت که بعضاً با خطرهایی نیز همراه بود.

در نتیجه این تلاشها، این کمیته از دو مسئله اطمینان یافت:

1? قضیه امام موسی صدر برای لیبی تبدیل به اولویت شده است و آنان در این قضیه به تمام احتمالات توجه دارند. به این معنا که بعد از گفتوگوها و بحث های فراوان با آنان، روشن شد که تحقیقات آنان بر اساس فرضیه وفات امام موسی صدر نیست، زیرا این امر ثابت نشده است.

2? تلاش لیبی برای بررسی منابع اصلی روایاتی که از فرضیه وفات سخن میگویند و منابع آنها یا رسانه هاست یا نقل از بعضی مسئولان در نظام سابق لیبی یا بازداشت شدگان یا کسانی که فرار کرده اند.

تناقض روایات وفات

تحقیقات کمیته پیگیری قضیه درباره روایات وفات نشان داد که این روایات ویژگی های مشترکی دارند:

1? هیچ یک از این روایت ها بر اساس اطلاعات مستقیم خودِ راویِ آن نیست و همه آنها نقل قول از منبعی دیگر است؛

2? هیچ یک از این روایت ها کامل نیستند؛

3? هیچ یک از این روایت ها قرینه یا شاهد مورد اطمینان یا دلیل عینی ندارند؛

4? مهمترین ویژگی این است که تمامی روایات و حتی آنها که از یک منبع معین نقل شده اند، متناقض اند.
و مثال آن، عبدالمنعم الهونی، عضو سابق شورای رهبری انقلاب و سفیر فعلی دولت در اتحادیه عرب است که روایتی را بیان کرده است که مفادش این است که با جناق او، خلبان الیازجی سه پیکر متعلق به امام موسی صدر و دو همراهش را با هواپیما از طرابلس به سبها برده است تا در آنجا دفن کند. الهونی اضافه کرده بود که الیازجی به دستور قذافی کشته شد و تأکید کرده است که خانواده این خلبان از این مسئله آگاه اند.

پس از آن مشخص شد که الیازجی در سانحه ای هوایی در سال 1982 کشته شده است؛ یعنی بعد از گذشت چهار سال از ربودن امام موسی صدر و دو همراهش. و نیز مشخص شد که خانواده او چیزی از این قضیه نمیدانند. هنگامی که کذب این روایت آشکار شد، الهونی ادعا کرد که آن را از این و آن شنیده است و خواسته است از قضیه امام صدر برای روشن شدن قضایای اشخاص دیگری که در لیبی کشته یا ناپدید شده اند، استفاده کند.

و اما روایت های دیگری که متضمن اخباری از کشته شدن فوری امام صدر است، چند گونه اند. برخی از آنها می گویند او را در دریا انداخته اند و برخی دیگر می گویند در بیابانی انداخته اند و بعضی از آنها خبر از ساختن بنایی بر محل دفن ایشان می دهند و اینجا این سؤال پیش می آید که مگر امام موسی صدر و دو همراهش چند بار کشته شده اند.

بعد از سفر کمیته رسمی پیگیری به ریاست عدنان منصور، به طرابلس غرب در ژانویه سال گذشته که در آن برای نخستین بار فرزند ارشد امام صدر، صدرالدین صدر نیز حضور داشت، طرف لیبیایی این پرونده را به شکلی مستمر از طریق قضایی با همکاری قاضی حسن الشامی پیگیری کرد و این کار با همکاری های مشترک لیبی و لبنان و دادن اطلاعات و سرنخ های مفیدی به لیبیایی ها درباره این پرونده صورت گرفت.

طرف لبنانی در این تلاشها از مسلمات و ثوابتی آغاز کرد که مهمترین آنها این است که امام موسی صدر و دو همراهش زنده هستند و باید از مکان مجهولی که در آن زندانی اند، آزاد شوند. پایه این فرضیه این است که در لیبی مکان هایی هست که هنوز به دست انقلابیان لیبی نیفتاده است و شاید در این زندان ها زندانیان دیگری نیز باشند که قذافی با توجه به رفتارهای عجیب و غریبش آنان را به گروههای دیگری تحویل داده باشد.

طرف لبنانی هم زمان بر ابعاد قضایی پرونده ای که در شورای عالی دادرسی لبنان موجود است، تأکید کرد و به این علت که این جرم در لیبی اتفاق افتاده است، تذکری به دستگاه قضایی لیبی داد. کما اینکه با جانب لیبیایی بر سر این گفتمان توافق کرد که: این جرم در لیبی رخ داده است؛ و امام صدر شخصیت لبنانی بزرگی است و این مستوجب همکاری مشترکی است که قبل از هر چیز در خدمت این قضیه است؛ و عامل زمان نقش مهمی را در جرایم ناپدیدشدگی اجباری ایفا میکند.

پیکر کشف شده و سفر دی.ان.ای

اوضاع بر این منوال بود تا اینکه در آوریل گذشته، لیبی از طرف لبنانی دعوت کرد در نبش گوری دسته جمعی حضور داشته باشد؛ گوری که محققان لیبیایی بنا به سخنان نگهبانان زندان اعتقاد داشتند که در آن پیکر امام موسی صدر وجود دارد.

هیئتی از کمیته تحقیق، فوراً عازم لیبی شد تا از حقیقت امر آگاه شود. گور نبش شد و تحقیقات اولیه در حضور هیئت لبنانی انجام گرفت. جسد به طور کامل تجزیه نشده بود زیرا در سردخانه نگه‌‌داری میشد، اما تا حد بسیاری از بین رفته بود؛ به طوری شناسایی چهره ممکن نبود. اما نتیجه بررسی های بعدی، بر خلاف انتظار لیبیایی ها بود:

اندازهگیری استخوان ران آن جسد، نشاندهنده تفاوت های بسیاری در قد و سن بود: جسد مربوط به شخصی میشد که قدش 180 سانتیمتر بوده است در حالی که قد امام موسی صدر 197 سانتیمتر بوده است. همچنین صاحب آن پیکر در سال 1997 مرده بود و عمرش بین 40 تا 50 سال بوده است. در حالی که امام موسی صدر در سال 1928 به دنیا آمده و عمرش در سال 1997 حدود 69 سال بوده است.

با این حال و بنا بر خواسته طرف لیبیایی و برای جلوگیری از هر نوع سوءبرداشت و رسیدن به نتیجه نهایی، طرف لبنانی موافقت کرد که آزمایش دی. ان. ای نیز انجام شود و این کار در کشور بوسنی و هرزگوین انجام شد که طرف لیبیایی آن را به خاطر وجود آزمایشگاه بین المللی و مخصوص این کار، برگزیده بود.

توافق شد که لیبیایی ها نمونه ای را از جسد کشف شده بگیرند و به سرایوو ببرند و کمیته لبنانی نیز در مقابل، نمونه ای از فرزند امام، سید صدرالدین صدر به سرایوو بفرستند. و نیز توافق شد که کیفی که حاوی لباس و وسایل بود و گفته میشد که متعلق به آن جسد است، تحویل لبنان شود تا درباره آن در لبنان تحقیق شود.

بعد از حدود یک هفته، طرف لبنانی به لیبی اطلاع داد که نمونه را از فرزند امام صدر گرفته است و نیز نتیجه آزمایش درباره لباسها منفی بوده است و آنها متعلق به امام موسی صدر نبوده است.

پس از آن، نوبت دولت لیبی بود که نتیجه تحقیقات در سرایوو را اعلام کند. اما این قضیه با تأخیری توجیه ناپذیر مواجه شد. طرف لبنانی تا ژوئیه گذشته انتظار کشید تا دو طرف یکدیگر را در بوسنی ملاقات کنند. در نهایت بعد از میانجی گری یک مقام بلندپایه لبنانی با مصطفی عبدالجلیل، رئیس مجلس انتقالی لیبی، در شانزدهم ژوئیه و بعد از تلاش های فراوان، نتیجه اعلام شد که آن نیز منفی بود.جسد به هیچ وقت متعلق به امام صدر نبود. در آن زمان طرف لبنانی، برای تقویت همکاری ها، درخواست لیبی را برای اعلام نکردن فوری نتیجه این تحقیقات، پذیرفت.

کمیته لبنانی در مقابلِ تأخیر هفت ماهه لیبی در جریان سرایوو، از لیبی درخواست کرد که برنامه جدید و دقیقی برای همکاری تعیین شود و این مسئله ای بود که خانواده ها همواره بر آن تأکید داشتند. این که کارها بر اساس جدول بندی زمانی مشخصی پیش برود و برنامه ای نیز برای جست و جو در مکان های ناشناخته وجود داشته باشد؛ که این درخواست تا کنون بی پاسخ مانده است.

رسانه های لیبی اعلام کردند که آن جسد متعلق به وزیر خارجه سابق منصور الکیخیاست که قذافی او را در سال 1993 از مصر ربود.

طرف لبنانی به وعده های لیبی اکتفا نکرد، بلکه سرنخ هایی را که اهمیت کمی هم نداشت، پیگیری کرد و در ابتدا به سراغ کسانی رفت که از ارکان نظام قذافی بوده اند و به هرجا که توانسته اند گریخته اند. به کشورهایی سفر کرد که این اشخاص در آنها بودند، خصوصاًموریتانی که رئیس اطلاعات سابق لیبی، عبدالله السنوسی به آن پناهنده شده بود.

در دوم سپتامبر گذشته با ملاقات کمیته لبنانی با السنوسی موافقت شد. سبب این تأخیر این نکته بود که موریتانی در خفا تصمیم گرفته بود که او را به حکومت لیبی تحویل دهد. اما به علت تمایل طرف لبنانی و نماینده آن، عدنان منصور که روابط دوستانه ای با نخست وزیر موریتانی دارد و نیز به علت توجهی که محمد ولد عبدالعزیز، رئیس جمهوری موریتانی به قضیه امام صدر دارد، مقامات موریتانی موافقت کردند که این هیئت ساعاتی قبل از تسلیم السنوسی به لیبی، با او ملاقات کنند.

دیدار هیئت لبنانی با السنوسی که با حضور عدنان منصور و مدیرکل امور مهاجران، هیثم جمعه و قاضی الشامی انجام شد و چندساعتی به طول انجامید.

در ماه اکتبر گذشته، هیئتی از کمیته پیگیری از طرابلس غرب دیدار کرد و بیش از یک هفته در آن اقامت کرد و تلاش کرد تا همکاری ها مستحکم شود و تحقیقات و تبادل معلومات تسریع شود. و این هیئت در خلال این دیدار بر ضرورت آغاز مرحله جست و جوی مکان های مجهول تأکید کرد. در این سفر دیدارهایی با مسئولان بلندپایه دستگاه قضایی لبنان انجام شد. همچنین با محمد یوسف المقریف، رئیس کنگره ملی لیبی دیدار شد که خصوصاً بعد از آنکه قاضی الشامی نامه نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان را به او تسلیم کرد، اهتمام ویژه ای به قضیه امام صدر و دو همراهش ابراز کرد و قول داد که بعد از استقرار بیشتر دولت، همکاری بیشتری را آغاز کند.

همچنین برخی شایعات اخیر درباره مرگ عده ای مشکوک و کشف برخی گورها، دقیق نیست. و نیز معامله بر سر این قضیه با دریافت پول، چه از جانب خانواده صدر، چه از جانب رهبری جنبش امل و چه از جانب کمیته پیگیری نادرست است.مسئولان پیگیری قضیه اعلام کردند که همه اینها فقط اکاذیب رسانهای است که هدف برخی از آنها دستاوردهای مالی بوده است. و البته چنانکه منابع آگاه میگویند، خانواده صدر صرفاً برای امکان صدور دادخواست شخصی در شورای عالی دادرسی لبنان، مبلغ یک لیر لبنانی را برای این منظور اعلام کرده است.